Οι επαίτες της Αθήνας

Σε μια τυπική διαδρομή Κηφισιά-Ομόνοια με το τρένο συναντάς τουλάχιστον έξι ανθρώπους που διηγούνται λυπητερές ιστορίες με αντάλλαγμα στυλό και χαρτομάντιλα. Περπατώντας στο κέντρο, όλο και κάποιος σου ζητά λεφτά.


Οι απόπειρες επαιτείας έχουν διπλασιαστεί μέσα στα τελευταία οκτώ χρόνια. Μέσα στο 2008 η αστυνομία κατέγραψε 882 απόπειρες επαιτείας. Ο Μπασάρ κάθεται συνήθως λίγο πιο κάτω από τη γωνία Ευριπίδου και Αιόλου, δίπλα σε μια τράπεζα. Στην αγκαλιά του κοιμάται νηφάλια ένα μωρό με μαύρες πατούσες. Ελάχιστοι του δίνουν χρήματα - μια μεσόκοπη κυρία αγοράζει ένα σάντουιτς και μια πορτοκαλάδα «για το παιδάκι». Η ιστορία του σε σπαστά ελληνικά - είναι ο μόνος που μας μίλησε από όσους δουλεύουν στο δρόμο. Είναι από το Πακιστάν, έκανε τη διαδρομή Ιράν - Τουρκία - Ελλάδα, πέρασε κάποιους μήνες σε ένα κέντρο υποδοχής στην Πάτρα. Μετά ήρθε στην Αθήνα περπατώντας - ήταν καλοκαίρι και κοιμόταν στους θάμνους. Μου λέει πως στην αρχή έκανε πιάτσα με χαρτομάντιλα στα φανάρια, αλλά σταμάτησε. Πού; «Εκεί» λέει, και μου δείχνει απροσδιόριστα προς την Ομόνοια. Τα βράδια κοιμάται στον Πειραιά -δεν εξηγεί πού- σε σπίτι, σε δρόμο; Όταν τον ρωτάω για το παιδί, εκνευρίζεται. Την επομένη έχει εξαφανιστεί - ή η πιάτσα του έχει αλλάξει. Ο Μπασάρ δεν είναι παρά μόνο μία μεμονωμένη περίπτωση. Η αλήθεια πάντως είναι ότι αυτό που διαπιστώνει εμπειρικά οποιοσδήποτε κυκλοφορεί στο κέντρο της Αθήνας επιβεβαιώνεται και από τους αριθμούς.

Σύμφωνα με την ΕΛ.ΑΣ., η επαιτεία είναι από τους λίγους δείκτες «εγκληματικότητας» που έχει σχεδόν διπλασιαστεί τα τελευταία οκτώ χρόνια. Ίσως να μην είναι ευρύτερα γνωστό, αλλά η επαιτεία είναι παράνομη, σύμφωνα με τους νόμους 407 και 409 του Ποινικού Κώδικα. Πιο αυστηρή είναι η ποινή για οποιονδήποτε εξωθεί κάποιον άλλο σε επαιτεία, ειδικά εάν είναι ανήλικοι, σωματικά ή διανοητικά ανάπηροι ή έχουν σωματική και διανοητική ασθένεια. Πρακτικά βέβαια οι ποινές είναι αμελητέες. Φυλάκιση μέχρι έξι μήνες ή κάποιο χρηματικό ποσό είναι η αυστηρότερη ποινή που μπορεί να επιβληθεί. Τα στοιχεία του 2008, που αφορούν όλη την επικράτεια (τα στοιχεία της ΓΑΔΑ δεν έχουν βγει ακόμα), δείχνουν πως οι απόπειρες επαιτείας έχουν διπλασιαστεί μέσα στα τελευταία οκτώ χρόνια. Μέσα στο 2008 η αστυνομία κατέγραψε 882 απόπειρες επαιτείας. Δέκα χρόνια πριν είχαν καταγράψει μόνο 409.

Προφίλ

Η ερώτηση είναι «ποιος ακριβώς επαιτεί»; Ξεκάθαρη απάντηση δεν υπάρχει. Τα στοιχεία της ΕΛ.ΑΣ. δείχνουν ότι οι δράστες σε συντριπτική πλειοψηφία είναι αλλοδαποί (749 έναντι 133 Ελλήνων). Η επαιτεία (μαζί με την καταπάτηση του νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας και την πλαστογραφία) αποτελεί ένα από τα λίγα αδικήματα, στα οποία το ποσοστό των αλλοδαπών είναι σαφώς μεγαλύτερο από των Ελλήνων. Στην πραγματικότητα, το προφίλ ενός ανθρώπου που ζητάει λεφτά από αγνώστους είναι πολυσχιδές και δύσκολα κατηγοριοποιείται: ναρκομανείς που ζητούν λεφτά για να πάρουν τη δόση τους, άστεγοι, μετανάστες, άποροι και άνθρωποι που ανήκουν σε παραπάνω από μια κατηγορίες. Πόσοι το κάνουν ως επάγγελμα; Υπάρχει κάποιο κύκλωμα;

Ο αστικός μύθος της ζητιανιάς

Ο μύθος του επαγγελματία του είδους αναγεννήθηκε χάρη στο Slumdog Millionaire, αλλά υπάρχει εδώ και τουλάχιστον έναν αιώνα - ο μύθος του «αρχιθεομπαίχτη» για τον οποίο μιλούσε ο Καρκαβίτσας το 1896 όταν έγραφε το Ζητιάνο, αυτός του φιλοχρήματου απατεώνα που σακατεύει τα παιδιά του για να βγάζει λεφτά, ζει και βασιλεύει. Δεν είναι ότι δεν υπάρχουν επαγγελματίες ζητιάνοι, άνθρωποι που για χρόνια έχουν το ίδιο πόστο («ο καμένος κύριος» που δουλεύει στην Ερμού και στον Ηλεκτρικό ή η ηλικιωμένη κυρία με το τσεμπέρι που ζητιανεύει έξω από το σταθμό του τρένου στην Κηφισιά είναι δυο απτά παραδείγματα), αλλά ίσως να μην είναι τόσοι πολλοί όσο θα φανταζόμασταν. Στην πραγματικότητα, πολλοί έχουν πέσει θύμα εκμετάλλευσης κι άλλοι τόσοι έχουν οδηγηθεί στους δρόμους επειδή δεν είχαν άλλη επιλογή.

Πουλάω στυλούς

Ο Αντώνης ζητιανεύει στον ηλεκτρικό εδώ και δύο χρόνια περίπου, όσα προσπαθεί να ξεκόψει κι από την ηρωίνη. Προσπαθεί να βγάλει τα λεφτά της δόσης του μέχρι να φτάσει στην Ομόνοια. Είναι δεν είναι 2Ο χρόνων. Υπόσχεται συχνά στον σεκιούριτι που δουλεύει στη στάση της Νέας Ιώνιας πως δεν θα ξαναπατήσει το πόδι του. «Θέλω να ξεκόψω από την ηρωίνη, είμαι καλό παιδί» τραυλίζει. Ο κ. Νίκος επιμένει ότι δεν επαιτεί, πουλάει στυλό για 50 λεπτά. Δείχνει τα χαρτιά για την εγχείρηση της κόρης του, «έχει λευχαιμία αυτό το αγγελούδι, το αγγελούδι μου» φωνάζει δυνατά και δείχνει τη φωτογραφία της κόρης του. Εξηγεί ότι ήταν η τελευταία του λύση ο ηλεκτρικός, πως έχει άλλα τέσσερα παιδιά και η γυναίκα του είναι άρρωστη εδώ και χρόνια. «Δεν ζητιανεύω, πουλάω στυλούς». Άλλοι είναι λιγότεροι ειλικρινείς - ισχυρίζονται πως έχουν μόλις αποφυλακιστεί ή πως έχουν κάποιο άρρωστο παιδί, αλλά ειναι ξεκάθαρο οτι λένε ψέματα. Όχι ότι έχει κι ιδιαίτερη σημασία πλέον ποιος λέει αλήθεια και ποιος ψέματα. Στην πραγματικότητα η αύξηση της επαιτείας στο κέντρο της Αθήνας είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την άνοδο της φτώχιας, την έλλειψη κοινωνικής πρόνοιας αλλά και την αύξηση των αστέγων και των ναρκομανών στο ιστορικό κέντρο της Αθήνας, που ζει, ως γνωστόν, τις χειρότερές του μέρες, εν μέρει εξαιτίας της μεταφοράς της πιάτσας της ηρωίνης από την Ομόνοια στην οδό Γερανίου.

Η λαχειοφόρος αγορά

Το μόνο κύκλωμα για το οποίο μιλούν οι ειδήμονες που δουλεύουν σε μη Κυβερνητικές Οργανώσεις -πάντα όσον αφορά την Αθήνα- είναι των Ρομά (σε αντίθεση με τη Θεσσαλονίκη, όπου λειτουργούν και βουλγαρικά αλλά και ρουμανικά κυκλώματα). «Έρχονται όλοι μαζί και μετά πιάνει ο καθένας το πόστο του, καλύπτοντας όλη την Αθήνα. Το απόγευμα γυρνούν όλοι μαζί πάλι πίσω - συχνά μάλιστα μια γυναίκα πάει, ας πούμε, και μαζεύει παιδιά από όλη τη Σταδίου ή από όλη την περιοχή του Ψυρρή» μας είπε ειδικός επί του θέματος. Το συγκεκριμένο κύκλωμα λειτουργεί μόνο με γυναίκες και παιδιά, ενώ τον μπαλαντέρ της υπόθεσης αποτελούν τα μωρά -κάτι σαν «λαχειοφόρος αγορά», όπως μας είπαν χαρακτηριστικά, ενώ τα πόστα αλλάζουν συχνά πυκνά για ευνόητους λόγους. Συνήθως ακολουθούνται ώρες καταστημάτων: τις ώρες που είναι ανοιχτά τα μαγαζιά βρίσκονται γύρω από μαγαζιά, το βράδυ γυρνάνε τα εστιατόρια, ακολουθούν με λίγα λόγια την εμπορική κίνηση της πόλης. Μαρτυρίες μιλούν για καρότσα ή βαν που τα ξημερώματα πια κάνει στάσεις και μαζεύει τους επαίτες από κομβικά σημεία της Αθήνας. Η αστυνομία από την πλευρά της δεν μας μίλησε για κύκλωμα, αλλά μας προσδιόρισε πως, ενώ γενικότερα παρατηρείται μια μείωση στην παιδική επαιτεία. «Η πλειοψηφία των παιδιών που ωθούνται στην επαιτεία είναι Ρομά.» μας είπαν.

Παιδική επαιτεία

Όταν στην εξίσωση μπλέκονται παιδιά, τα πράγματα περιπλέκονται ακόμα περισσότερο. Πόσα είναι τα παιδιά που επαιτούν; Το Υπουργείο Απασχόλησης και Κοινωνικής Προστασίας υπολογίζει πανελλαδικά τα παιδιά που επαιτούν ή εργάζονται παράνομα γύρω στις 40.000 αν και σύμφωνα με υπολογισμούς του Συνήγορου του Παιδιού, το νούμερο αγγίζει τις 150.000. Το Χαμόγελο του Παιδιού, μέσα στο 2008 κατέγραψε 35 τηλεφωνικές καταγγελίες που αφορούσαν «εξώθηση σε επαιτεία».Από τις 139 επιτόπιες παρεμβάσεις (τις οποίες και πραγματοποιεί το Χαμόγελο του Παιδιού μετά από καταγγελίες ή από ιδία μαρτυρία) μέσα στο 2008 οι 49 αφορούσαν την επαιτεία, που αποτελεί και το μεγαλύτερο ποσοστό (35%) των παρεμβάσεων. Φυσικά αυτοί οι αριθμοί δεν ειναι παρά ένα ελάχιστο δείγμα του τι συμβαίνει πραγματικά : ελάχιστοι αποφασίζουν να κάνουν κάτι όταν βλέπουν ένα παιδί να ζητιανεύει η να πουλάει χαρτομάντηλα. Ακόμα κι όταν θέλουν να κάνουν κάτι δεν ξέρουν απαραίτητα που να απευθυνθούν. Εξάλλου, ένα παιδί θα πρέπει να συχνάζει κάθε μέρα στα ίδια μέρη για να μπορούν να το βρούν οι κατάλληλοι άνθρωποι. Από το Χαμόγελο του Παιδιού πάντως μας εξήγησαν όλη τη διαδικασία μιας επιτόπιας παρέμβασης. «Αν ένα παιδί είναι μόνο του στο σημείο της καταγγελίας, μπορούμε να πάμε κατευθείαν εκεί. (Φυσικά ενημερώνονται οι Δημόσιες Αρχές για να γίνει η διερεύνηση του περιβάλλοντός του.) Όταν το παιδί συνοδεύεται από ενήλικα, ειδοποιείται ο εισαγγελέας δημόσιου φορέα και κάποιος κοινωνικός λειτουργός δημόσιου φορέα. Τα παιδιά μεταφέρονται αρχικά σε ένα Νοσοκομείο Παίδων, ενώ οι γονείς συνήθως αφήνονται ελεύθεροι, αφού πρακτικά οι ποινές περί επαιτείας είναι ελάχιστες. Μετα ειναι στο χέρι του εισαγγελέα να αποφασίσει τι ακριβώς γίνεται. Εξαρτάται από την περίπτωση. Πολλά παιδιά επιστρέφουν κατευθείαν στους γονείς τους ή οι γονείς τα παίρνουν από το νοσοκομείο, ακόμα και χωρίς άδεια. Αν ο εισαγγελέας κρίνει οτι το παιδί πρέπει να μείνει μακριά από τους γονείς, η κοινωνική υπηρεσία του νοσοκομείου θα αναζητήσει ένα χώρο φιλοξενίας». Ποιο ειναι το προφίλ των ανθρώπων που εξωθούν τα παιδιά τους στην εργασία ή στην επαιτεία; Καταρχάς, είναι, ως επί το πλείστον, αλλοδαποί - εδώ συμφωνούν και η Αστυνομία και το Χαμόγελο του Παιδιού. «Υπάρχουν πολλές διαφορετικές περιπτώσεις. Για κάποιους είναι κάτι φυσιολογικό. Κάποιοι δουλεύουν και δεν τα βγάζουν πέρα κι έτσι βάζουν και τα παιδιά τους να δουλεύουν. Κάποιοι δεν δουλεύουν γιατί τους είναι πρακτικά αδύνατον να βρουν δουλειά. Υπάρχει και το χειρότερο σενάριο βέβαια, που είναι η καθαρή εκμετάλλευση. Εκεί πια μιλάς μαζί τους με άλλους όρους» λέει η Όλγα Μπαμπάνη, ψυχολόγος της μη Κυβερνητικής Οργάνωσης «Praksis» που διοργανώνει το μοναδικό εξειδικευμένο πρόγραμμα για παιδιά του δρόμου στην Ελλάδα - το πρόγραμμα λέγεται «Παιδιά της διπλανής πόρτας» και λειτουργεί στη Θεσσαλονίκη. Η Praksis δεν λειτουργεί με παρεμβάσεις, αλλά δουλεύει μαζί με τις οικογένειες των παιδιών «προκειμένου να αντιμετωπιστούν τα προβλήματα στη ρίζα τους», όπως λένε, και να ενταχθούν τα παιδιά ξανά στις εκπαιδευτικές διαδικασίες. Πρακτικά βέβαια, ακόμα κι αν γίνει παρέμβαση, τα πράγματα δεν είναι ακριβώς ρόδινα - το νομικό πλαίσιο δεν βοηθά, οι ποινές είναι αμελητέες και τα πράγματα τείνουν να ειναι πολύ πιο περίπλοκα απ' ό,τι θα φανταζόταν κανείς.

«Νομίζω ότι με το να δίνουμε λεφτά ενδυναμώνουμε το φαινόμενο. Καλό θα είναι να μη δίνουμε λεφτά και να ειδοποιούμε κάποιον ότι εκεί υπάρχει ένα παιδί που πουλάει χαρτομάντιλα» μας είπαν από το «Χαμόγελο του Παιδιού» Καμιά φορά βέβαια ξεχνάμε το πιο βασικό - αυτό που υποστηρίζει και η Όλγα Μπαμπάνη από την «Praksis». «Νομίζω πως το πιο βασικό δεν είναι το αν θα δώσεις ή όχι λεφτά, αλλά το να φερθείς και να μιλήσεις σε αυτό το παιδί σαν να είναι παιδί».

Δύο μαρτυρίες επαιτείας

Παράδειγμα πρώτο: Μητέρα που βρίσκεται στην Ελλάδα παράνομα με δυο παιδιά. Τα δυο παιδιά πουλάνε χαρτομάντηλα στο χώρο του πανεπιστημίου, γιατί εκεί έχει άσυλο. Μια κυρία κάνει καταγγελία στην αστυνομία πως εδώ και πολύ καιρό βλέπει τα παιδιά να δουλεύουν καθημερινά - η αστυνομία βρίσκει τα παιδιά, τα οποία ακολουθούν οικειοθελώς τους αστυνομικούς που τους έχουν δελεάσει με γλυκά. Οι αστυνομικοί εισβάλλουν στο σπίτι των παιδιών, βρίσκουν ένα φίλο της μητέρας, επίσης παράνομο, και, αφού τον κάνουν μαύρο στο ξύλο, τον απελαύνουν. Η μητέρα των παιδιών βρίσκεται στο νοσοκομείο. Πάνε στο νοσοκομείο να τη βρουν, αλλά ευτυχώς μεσολαβεί γιατρός, ο οποίος τους λέει πως είναι έγκυος και δεν γίνεται να την πάρουν από το νοσοκομείο. Η κατάσταση καταλήγει σε ένα θριαμβευτικό αδιέξοδο - η αστυνομία αφήνει τα παιδιά, η μητέρα θυμώνει με τα παιδιά που ακολούθησαν οικειοθελώς τους αστυνομικούς και τα παιδιά καταλήγουν να δουλεύουν ακόμα περισσότερες ώρες για να ξεθυμώσει η μητέρα.

Παράδειγμα δεύτερο: Μητέρα με ένα γιο, δουλεύει, αλλά τα λεφτά δεν της φτάνουν. Τα βράδια ο γιος πουλάει χαρτομάντηλα σε ταβέρνες, ενώ η μητέρα τον περιμένει υπομονετικά απέξω. Σε μια συγκεκριμένη ταβέρνα υπάρχει ένας κύριος που συμπαθεί πολύ το παιδάκι - αγοράζει πάντα χαρτομάντηλα και του δίνει φαγητό. Η μητέρα παροτρύνει το γιο της να πηγαίνει κοντά σε αυτό τον κύριο γιατί «τον προσέχει». Ο κύριος, προκειμένου «να σώσει» το παιδάκι, φωνάζει την αστυνομία και κάνει μήνυση στη μητέρα. Η υπόθεση καταλήγει σε δίκη - το μόνο που γίνεται μέσα από τη δίκη είναι ότι η μητέρα χρεώνεται με ένα μεγάλο χρηματικό ποσό, το οποίο δεν διαθέτει. Ο κύριος απογοητευμένος πληρώνει το ποσό της μητέρας.


http://www.lifo.gr