Η ΔΡΑΧΜΗ - Σύντομη νομιμσματική αναδρομή

[tertios]

Η ιστορία της δραχμής

Προλογικά πρέπει να πούμε ότι, στην προδρομική μορφή του νομίσματος το μέταλλο ήταν το υλικό, που προτιμούσε ο άνθρωπος, για τις ανταλλαγές του και την προσφορά υπηρεσιών. Κι' αυτό, επειδή το μέταλλο ήταν ανθεκτικό και μπορούσε να το κόψει σε μικρότερα τεμάχια και να το μεταφέρει έτσι ευκολότερα.
Ο Ηρακλείδης (4ος αι. π.Χ.) φιλόσοφος από την Ηράκλεια του Εύξεινου Πόντου, διέσωσε τις πρώτες πληροφορίες, σχετικά με την ιστορία της δραχμής, οι οποίες μιλούσαν, για τους περίφημους ο β ε λ ο ύ ς (1)της Πελοποννήσου.


Επαλήθευση των πληροφοριών του Ηρακλείδη αποτελεί η ανακάλυψη στο Άργος, από τον Βαλνστάιν, μιας δέσμης από έξι οβελούς ή οβολούς, που ήταν σε νομισματική χρήση, από τις αρχές των ιστορικών χρόνων (1100-1000 και μέχρι τον 7ο π. Χ αιώνα).
Ο οβελός ή οβολός στην παλαιότερη μορφή του είχε σχήμα σιδερένιας σούβλας. Το πάχος του ήταν τόσο, ώστε η χούφτα ενός ανδρικού χεριού να μπορεί να πιάσει έξι από αυτούς, δηλαδή, να κρατήσει μία δράκα, ας πούμε, ένα μάτσο, ένα δεμάτι.


Η δραξ (δράκα) παράγεται από το αποθ. ρήμα δράττομαι (ετυμ. αρχ. δραχ-jομαι) που σημαίνει πιάνου, παίρνω, αρπάζω με την χούφτα. Την δράκα αυτή των οβελών, την είπαν δ ρ α χ μ ή, από την ρίζα "δρα" .


Τους οβελούς αυτούς, που σήμερα φυλάσσονται στο Νομισματικό Μουσείο, της Αθήνας, (Πανεπιστημίου 12) είχε προσφέρει στο ναό της Ήρας (Ηραίο), ο βασιλιάς του Αργούς Φείδων (7ος αι. π.Χ.) με τον συμβολικό υπαινιγμό ότι, οι οβελοί είναι αφιερωμένοι στην θεά και δεν πρέπει κανείς πια να τους αγγίξει, κατά μείζονα λόγο δεν μπορεί να τους χρησιμοποιήσει ως νόμισμα πετυχαίνοντας έτσι, και με την θεϊκή... υποστήριξη την κατάργησή τους.
Σε αντικατάσταση δε του μέχρι τότε νομίσματος, ο Φείδων έκοψε νέο τύπο μέσου συναλλαγής, το γνωστό μας κ ε ρ μ α τ ι κ ό .
Προηγουμένως, ίδρυσε στην Αίγινα, όπου είχε στρατιωτική επιβολή, ειδικό, για την περίπτωση, εργαστήρι, που αποτέλεσε το πρώτο νομισματοκοπείο, στον ελληνικό χώρο. Σ' αυτό, κόπηκαν τα πρώτα ελληνικά νομίσματα, που έφεραν έντυπη παράσταση "χελώνας". Γι αυτό και λεγόντουσαν "Χελώνες" (2).
Κατά τον Ησύχιο (Αλεξανδρέτα 5ος αι. μ. Χ. συγγραφέας λεξικού), οι "χελώνες" ήταν πελοποννησιακό νόμισμα, που κυκλοφορούσε μέχρι τα χρόνια του Πελοποννησιακού Πολέμου (431-404 π.Χ) και είχαν διεθνή αναγνώριση.
Το αρχαιότερο σωζόμενο νόμισμα, οι χελώνες της Αίγινας, φυλάσσεται στην Εθνική Βιβλιοθήκη του Παρισιού.


Με τον καιρό, την καινοτομία αυτή του Αργους ακολούθησαν και άλλες ελληνικές πόλεις. Στην επιφάνεια των νομισμάτων τους εικονίζονταν διάφορα σήματα και σύμβολα των πόλεων αυτών π.χ. στο τετράδραχμο της Εφέσου η μέλισσα στο δίδραχμο του Σελινούντα (αρχ. πόλη της Σικελίας, αποικία των Μεγάρων) το σέλινο (φύλλο) στην δραχμή της Ιμέρας (ελλην. πόλ. Β. Σικελίας, αποικ. Χαλκιδέων) ο κόκορας (προάγγελος της ημέρας) στην δραχμή της Νάξου (ένα τσαμπί σταφύλια) στο τετράδραχμο της Αθήνας στον εμπροσθότυπο, κεφαλή της θεάς Αθηνάς (προστάτιδα της πόλης) με στεφάνη από φύλλα ελιάς στην περικεφαλαία και στον οπισθότυπο, έγκοιλο γλαύκα (γι’ αυτό τα λέγανε "γλαύκες" (σύμβολο της πόλης) με κλαδί ελιάς και την ονομασία της πόλης ΑΘΕ.
Οι βελτιωμένες τεχνικές κοπής των νομισμάτων, επηρέασαν την εμφάνιση τους, η οποία έφτασε σε αισθητικώς ανώτερα επίπεδα. Χαράκτες, όπως π.χ. οι Συρακούσιοι Ευαίνετος, Κίμων και Ευκλείδας, άρχισαν να υπογράφουν τις μήτρες που έφτιαχναν.
Σύγχρονος, επάξιος, συνεχιστής της χαρακτικής νομίσματος, υπήρξε ο γλύπτης Βάσος Φαληρέας (1903-1979), από την Καρδαμύλη της Μάνης, ο οποίος ήταν ο χαράκτης όλων σχεδόν των κερμάτων από το 1954 μέχρι και το 1973.
Αξίζει να σημειωθεί ότι η γλαύκα του παραπάνω τετράδραχμου της Αθήνας, είναι η ίδια ακριβώς κουκουβάγια, που απεικονίζεται στην εθνική όψη του κέρματος "1 Ευρώ".
Οι κατακτήσεις του Μ. Αλεξάνδρου ήταν καθοριστικής σημασίας, εκτός τόσων άλλων και για. την διάδοση του ελληνικού νομίσματος. Η εξάπλωση των ελληνικών νομισμάτων κάλυπτε μία μεγάλη έκταση του τότε γνωστού κόσμου, που ξεκίναγε από την Νότια Μικρά Ασία, την Κύπρο, Συρία, Παλαιστίνη, Αίγυπτο, Ινδία, Βακτρία (σημερινό Αφγανιστάν)
Η δραχμή διατήρησε την ονομασία της και την κυκλοφορία της στους κλασσικούς χρόνους (500-323 π.Χ.) και μέχρι τα τέλη της αρχαιότητας. Γι' αυτό και οι Ρωμαίοι τα πρώτα τους νομίσματα (280 π.Χ.) τα ονόμαζαν δραχμές. Μόνον μετά το 210 π.Χ. εμφανίστηκε το κατ' εξοχήν ρωμαϊκό νόμισμα, το Δηνάριο.
Ωστόσο, και μετά την σταδιακή κατάκτηση των Ελληνικών Κρατών (168-31 π.Χ.) οι Ρωμαίοι δεν επέβαλλαν το δικό τους νόμισμα και οι ελληνικές πόλεις συνέχισαν να κόβουν τα νομίσματά τους.
Σιγά-σιγά όμως, όταν το δηνάριο άρχισε να κυκλοφορεί παντού και να έχει μεγαλύτερη πέραση, οι κοπές των ελληνικών νομισμάτων περιορίστηκαν και φθάνουμε στο 300 μ.Χ. όπου γίνονται οι τελευταίες, πλέον κοπές, στο νομισματοκοπείο της Αλεξάνδρειας.
Έτσι η δραχμή εξαφανίζεται σχεδόν για 350 χρόνια. Παρουσιάζεται όμως εκ νέου το 650 μ.Χ. Την φορά αυτή όμως, παραλλαγμένη σε «dirhem» (αργυρή δραχμή του χαλίφη της Βαγδάτης Χαρούν Αλ-Ρασίντ)
Τι είχε συμβεί! Η Αίγυπτος, η Συρία και η Παλαιστίνη που τότε κατακτήθηκαν από τους Άραβες εξακολουθούσαν να κατοικούνται από συμπαγείς Ελληνικούς πληθυσμούς, που διατηρούσαν ζωηρή την ανάμνηση της δραχμής.
Μία άλλη απροσδόκητη αναβίωση της ονομασίας της δραχμής συναντάμε, στο μεσαιωνικό Βασίλειο της Μικράς Κυλικικής Αρμενίας (περίπου 1090-1375), όπου η νομισματική μονάδα ήταν η «Ντράμ».
Στο Βυζάντιο και την τουρκοκρατία (324-1453 μ.Χ.) η δραχμή εξαφανίζεται από την Ελλάδα. Στην διάρκεια ακόμη της Επανάστασης, παρόλο που σχεδιάστηκε κοπή ελληνικού νομίσματος, από το 1822, οι συναλλαγές των Ελλήνων γίνονταν, σε ξένα νομίσματα και κυρίως σε τούρκικα (γρόσι).
Για λόγους ιστορικής μόνο συνέχειας, αφού δεν έχει σχέση με την δραχμή, μνημονεύω ότι, το πρώτο ελληνικό νόμισμα, μετά την απελευθέρωση της χώρας μας από τους Τούρκους, ήτανε ο αργυρός φοίνικας, που κόπηκε το 1829, επί Καποδίστρια , ο οποίος φέρει συμβολικά, χρονολογία κοπής 1828, (1η Οκτώβρη) που είναι το πρώτο έτος της απελευθέρωσης της Ελλάδας. (3).
Ο Κυβερνήτης της Ελεύθερης Ελλάδας, Ιωάννης Καποδίστριας, είχε αναθέσει, στον οικονομικό του σύμβουλο, Αλέξανδρο Κοντόσταυλο, την ίδρυση Νομισματοκοπείου στην Αίγινα, την τότε πρωτεύουσα του Ελληνικού Κράτους.
Ο Κοντόσταυλος έφερε από την Μάλτα, μία παλιά μηχανή κοπής νομισμάτων και την στέγασε στην αυλή του σπιτιού του Κυβερνήτη, κατ' επιθυμία του ιδίου, γιατί ήθελε να επιβλέπει προσωπικά την λειτουργία του Νομισματοκοπείου. Δυστυχώς όμως, η τιμή του νομίσματος αυτού, ήτανε κατώτερη του κόστους του.
Και ερχόμαστε τώρα, στην τελευταία επανεμφάνιση και καθιέρωση της δραχμής, ως νομισματική μονάδα, που έγινε το 1833, επί αντιβασιλείας του Όθωνα, με το Β.Δ.(8/20 - Φεβρ. 1833, «περί ρυθμίσεως του νομισματικού συστήματος»). (4).
Παρόλο που ο Όθωνας, έφτασε στην Ελλάδα στις 18/30 - 1-1833, τα πρώτα νομίσματα που κόπηκαν στο Μόναχο και το Παρίσι αναγράφουν χρονολογία κοπής τους 1832, που ήταν το έτος διορισμού του, ως βασιλέα της Ελλάδας, από τις προστάτιδες δυνάμεις Αγγλία, Ρωσία, Γαλλία,.
Ο πατέρας του Όθωνα, βασιλιάς Λουδοβίκος της Βαυαρίας, θερμός φιλέλληνας, και αρχαιολάτρης, πρέπει να ήταν εκείνος, που εισηγήθηκε, να πάρει το νέο νόμισμα, το όνομα της αρχαίας ελληνικής δραχμής.
Έκτοτε, η πορεία της δραχμής, δεν υπήρξε αδιατάραχτη. Φάνηκε πάντως, να ισορροπεί, με την προσχώρηση της Ελλάδας (10-4-1867), με βάση τους νόμους (ΣΔ /10-4-1867 και ΣΠ'5/11/1868) στην Λατινική Νομισματική Ένωση, που είχαν συμπύξει η Γαλλία, το Βέλγιο, η Ελβετία και η Ιταλία. Οι πέντε αυτές χώρες, έκοβαν τα νομίσματά τους, στον ίδιο τίτλο και κυκλοφορούσαν ισότιμα σε όλες. Η δραχμή ορίστηκε με βάση το βάρος και τον τίτλο του γαλλικού φράγκου, από όπου και προέκυψε το γλωσσικό δάνειο «φράγκο», το οποίο τόσο μπολιάστηκε στον καθημερινό λόγο μας, ώστε έφθασε να αντικαταστήσει -σημασιολογικά-, και αυτή την δραχμή. (5).
Είχαμε όμως και ένα άλλο γλωσσικό δάνειο το «τάληρο» (από το γερμανικό «taler” το νόμισμα της Αυστροουγγαρίας και από το γαλλικό «thaler». (6)
Σε λίγες μέρες, από σήμερα, που χαράσσονται αυτές οι γραμμές, μία μακραίωνη ιστορική και πολιτιστική διαδρομή 2700 χρόνων, θα σταματήσει, θα φτάσει στο τέλος της.
Η δραχμή, το αρχαιότερο νόμισμα στην ιστορία της ανθρωπότητας, θ' αποσυρθεί για πάντα από την αγορά.
θα γλιστρήσει, μέσα από τα χέρια μας, που τα ζέσταινε η παρουσία της και θα τραβηχθεί ήσυχα και με ευπρέπεια, στα ράφια και τις προθήκες του Μουσείου.
Εκεί για χρόνια, πολλά χρόνια, υπομονετικά, θα περιμένει γενιές και γενιές από παιδιά, για να τους δείξει το πρόσωπο της και να τους διδάξει την ιστορία της.
Να τους μιλήσει για το δρόμο που ακολούθησε, από το φάσκιωμα της δράκας, μέχρι της "μιας δραχμής τα γιασεμιά" καθώς και για το συναπάντημα της με το Ευρώ.
Εκεί θα συναντήσει την γιαγιά και τον παππού και θα... κουδουνίσει, από αίσθηση του υγραμένου νοσταλγικού βλέμματός τους.
Εκεί θα περιμένει μια γλυκιά ματιά, σταλμένη από κλαμένα μάτια και ολόζεστη καρδιά.
Εκεί στις προθήκες, ταξιθετημένη αξιακά, θα δέχεται την θύμηση και την αγάπη μας.
Γιατί εμείς, δεν θα τη λησμονήσουμε, δεν θα την αποχωριστούμε από το νου μας, για νάχουμε έτσι ζωντανά και τα κομμάτια της δικής μας ιστορίας που της ανήκουν.
Εμείς θα κρατήσουμε τ' όνομά της στο λεξιλόγιό μας και δεν θα σβήσουμε το αγιοκέρι της μνημοσύνης της στην ψυχή μας.
Θα συνεχίσουμε να λογαριάζουμε με δραχμές και θα πληρώνουμε με Ευρώ.
Το κείμενο αυτό με τις λίγες εικαστικές του παραστάσεις, ας κρατηθεί ως αναμνηστικό και ενθύμιο της δραχμής, δίνοντάς της τη θέση που της ταιριάζει στο θυμητικό μας.
Κρατήστε το τεύχος αυτό, κάντε το κειμήλιο και κληρονομείστε το στα πιο αγαπημένα σας πρόσωπα.
Εμείς πού ζήσαμε την δραχμή, και την χαρήκαμε και την ονειρευτήκαμε ας μην την ξεχάσουμε και ας βοηθήσουμε τους σημερινούς ανθρώπους, να την θυμούνται και τους αυριανούς να την μάθουν.
Αλήθεια! πόσες μικρές και μεγάλες χαρές της χρωστάμε!!!
Αντίο Δραχμούλα!
(1).- Αβέβαιου ετύμου, ίσως από την επίδραση των λέξεων βέλ-ος, βελ-όνη).
(2) .-Χρονολογία κοπής νομισμάτων (μερικών) άλλων χωρών:
1. Αγγλία 1ος αι. π.Χ.
2. Δανία το 987-1014
3. Νορβηγία 970-995
4. Ρωσία 10ος αι.
5. Αυστρία 10ος αι.
6. Αγγλικές αποικίες της Β. Αμερικής 1652-1682
7. Ιαπωνία 708
(3). Ο φοίνικας ήτανε ιερό πτηνό των Αιγυπτίων. Κατά δε την παράδοση όταν προαισθανότανε το τέλος του, κατασκεύαζε μία φωλιά από αρωματικά φύλλα και ξύλα και καιγότανε μέσα σ' αυτή. Από την τέφρα του όμως γεννιότανε ένας νέος φοίνικας. Ο μύθος ερμηνεύτηκε ως συμβολισμός της αθανασίας της ψυχής και της αναγέννησης της ζωής και για τον λόγο αυτό ο φοίνικας χρησιμοποιήθηκε ως σύμβολο του Χριστιανισμού και ως έμβλημα της Φιλικής Εταιρείας, για να υποδηλώσει την αναγέννηση του Έθνους.
Για τον ίδιο αυτό συμβολισμό και ο Καποδίστριας έκοψε του φοίνικες. Ενάμιση περίπου αιώνα μετά, το 1967 η δικτατορική Κυβέρνηση της 21ης Απριλίου, με το ίδιο σκεπτικό, αποτύπωσε τον φοίνικα στα ελληνικά νομίσματα.
(4). «Εις τόπον της άχρι τούδε προσδιορισμένης μονάδος του φοίνικος, όσης ήτον ελαφρώτερος της ληφθείσης βάσεως, θέλει εισαχθεί νέον νόμισμα, φέρον το όνομα Δ ρ α χ μ ή και θέλει λογίζεσθαι ως μονάς και βάσις του νέου νομισματικού συστήματος».-
Μάλιστα το διάταγμα απαγόρευε τελείως την κυκλοφορία των τούρκικων νομισμάτων στην ελληνική επικράτεια προβλεπόταν δε και επιβολή προστίμου σε όποιον έφερνε τούρκικα νομίσματα ή επεδίωκε να τα ανταλλάξει με ελληνικά επειδή δεν αρκούσε για να κοπούν γρήγορα όλες οι απαιτούμενες ποσότητες, ορισμένα ασημένια νομίσματα κόπηκαν και στο Παρίσι.
(6).-Γνωστές είναι οι φράσεις «δεν έχω φράγκο», «τέρμα τα δίφραγκα», «είμαι άφραγκος», «φράγκο δεν δίνω», «δεν αξίζει φράγκο», «φραγκοφονιάς» κ. ά. Ακόμα, το «φράγκο» μπήκε και στα τραγούδια μας π.χ. Τσιτσάνης «κι αν μου μάσησες τα φράγκα βρε τρελόπαιδο» «Η κοπελλάρα που γλεντάς πολλά αξίζει φράγκα», Μητσάκης «για δικό μου κέφι τα φράγκα να σκορπάς» κ.ά.
(7) Η πολιτογράφηση στη γλώσσα μας, της δάνειας αυτής λέξης προέκυψε από το εξής γεγονός.
Μετά την τουρκική κατάκτηση του Βυζαντίου και των φραγκικών κρατών στην Ελλάδα, κυριάρχησαν τα Οθωμανικά νομίσματα. Οι συνεχείς όμως υποτιμήσεις τους, λόγω της σταδιακής μείωσης του αργύρου, έκανε τους Έλληνες, να ενδιαφέρονται για τα μεγάλα αργυρά ευρωπαϊκά νομίσματα (τάληρα) γαλλικά και Αυστροουγγαρίας.
Έτσι επικράτησε, το «πεντάδραχμο» πολλαπλάσιο της δραχμής, να το λέμε τάληρο.
Γνωστές οι φράσεις «τρία τάληρα η γραβάτα», «τα τάληρα στην τσέπη...» κ.ά.

[purple anemone]

Ωραίο θέμα...

για όσους αναπολούν τη δραχμή, ένα ωραίο βιβλίο:
http://www.124sold.gr/auctiondetails.php?id=2364096

και μια μικρή ιστορία για παιδιά:
http://www.servitoros.gr/avlida/view.php/14/219/