Αλλάζει ο χάρτης του ουρανού

[Xenios]

Ο Γαλιλαίος, από τους υποστηρικτές των θεωριών του Κοπέρνικου, το 1609 πληροφορήθηκε την ύπαρξη μιας συσκευής που έφερνε τα μακρινά αντικείμενα πιο κοντά. Ηταν το τηλεσκόπιο που είχε εφεύρει στην Ολλανδία το 1590 ο Ελληνας Ζαχαρίας Ιωαννίδης. Ετσι αποφάσισε να κατασκευάσει ένα τέτοιο όργανο με τη βοήθεια ενός μολύβδινου σωλήνα και δύο φακών, ενός κυρτού και ενός κοίλου.

Με το όργανο αυτό πήγε στη Βενετία και το παρουσίασε στο δόγη, ως το μέσο με το οποίο θα μπορούσαν να βλέπουν τα εχθρικά πλοία δύο ώρες πριν να φανούν με γυμνό μάτι ή να παρατηρούν μέσα από τα φρούριά τους σε μεγάλη απόσταση. Το Δεκέμβριο του 1609 κατασκεύασε ένα τηλεσκόπιο με το οποίο πέτυχε εικοσαπλάσια μεγέθυνση. Οι αστρονομικές παρατηρήσεις του τον οδήγησαν στο συμπέρασμα ότι πάνω στη Σελήνη υπήρχαν όρη και κρατήρες, ότι γύρω από τον Δία υπήρχαν τέσσερις δορυφόροι, καθώς και ότι στον ουρανό υπήρχαν άπειρα άστρα που δεν ήταν ορατά μέχρι τότε.

Το 1610

Οι ανακαλύψεις αυτές του Γαλιλαίου παρουσιάστηκαν στο έργο του με τίτλο «Ο Αγγελιαφόρος των Αστρων», το οποίο εκδόθηκε το Μάρτιο του 1610 και προκάλεσε πολλές και ισχυρές αντιδράσεις. Η ιστορία της ζωής των μεγάλων διανοητών (Κοπέρνικος, Γαλιλαίος, Κέπλερ, Νεύτων και Αϊνστάιν) είναι μια γλαφυρή εξιστόρηση της καθημερινότητάς τους, που συνυφαίνεται με την πορεία της σκέψης τους και τις συγκρούσεις τους με τον περίγυρό τους.

Καμιά επανάσταση δεν είναι αναίμακτη. Αν ο Κοπέρνικος παρέμεινε στην αφάνεια όσο ζούσε και ο Γαλιλαίος αντιμετώπισε την Ιερά Εξέταση, ο Κέπλερ έζησε μια θλιβερή ιδιωτική ζωή, ο Νεύτων πέρασε τη ζωή του με ευτελείς διαμάχες με τους συναδέλφους του και ο Αϊνστάιν διώχθηκε από τη Γερμανία, ενώ δημεύτηκε η περιουσία του.


Στις μέρες μας σε εντελώς ήρεμο κλίμα, ένα ψήφισμα των αστρονόμων στη Γενική Σύνοδο της Διεθνούς Αστρονομικής Ενωσης (IAU) η οποία διεξάγεται αυτές τις μέρες στην Πράγα, αναμένεται να αλλάξει τη γνωστή εδώ και καιρό εικόνα για το ηλιακό μας σύστημα και συγκεκριμένα για τον αριθμό των πλανητών του που φτάνουν πλέον τους 12.

Οι αστρονόμοι υποβίβασαν το «νάνο» Πλούτωνα στη β' κατηγορία, βάσει ενός νέου ορισμού των πλανητών. Στο νέο ηλιακό σύστημα οι πλανήτες, διαιρούνται σε δύο κατηγορίες: «κλασικοί» όπως η Γη και ο Δίας και «νάνοι» όπως ο Πλούτωνας και τα τρία νέα μέλη του συστήματος, η Δήμητρα, που μέχρι τώρα θεωρούνταν ο μεγαλύτερος αστεροειδής, ο Χάροντας, που κάποτε πίστευαν ότι ήταν φεγγάρι του Πλούτωνα, και το ουράνιο σώμα ,το αντικείμενο 2003 UB313 Xena που ανεπισήμως ονομάστηκε Ζίνα.


Αέριο και σκόνη

Οπως είναι γνωστό, το Σύμπαν αποτελείται από ελεύθερο αέριο (σαν ιονισμένο ή ατομικό υδρογόνο), σκόνη (διάφορα μόρια και ενώσεις), άστρα, πλανήτες, αστρικά συστήματα, γαλαξίες, σμήνη γαλαξιών, υπερσμήνη γαλαξιών. Στο Σύμπαν, όπως και στη Γη μας, υπάρχει ποικιλία ειδών και διαφορετικότητα ανάμεσα στα είδη.

Μπορεί κανείς να ταξινομήσει με διάφορα κριτήρια τις υπάρχουσες κατηγορίες των ουράνιων σωμάτων, αλλά τα καθοριστικά χαρακτηριστικά που περιγράφουν το καθένα είναι αυτά που διαχωρίζουν τα τρία πιο πάνω αντικείμενα, όπως οι μάζες, η ενεργειακή κατάσταση, τα συστατικά. Τα άστρα είναι αυτά τα ουράνια σώματα που ακτινοβολούν την ενέργεια, η οποία παράγεται στο εσωτερικό τους, είτε λόγω θερμοπυρηνικών αντιδράσεων, είτε λόγω συσσωρευμένης θερμικής ενέργειας. Είναι αυτοδύναμα ουράνια σώματα και συχνά τα ονομάζουμε «αυτόφωτα». Εχουν μάζες από 0,1 έως 100 ηλιακές μάζες.

Οι πλανήτες είναι σώματα τα οποία δεν είχαν αρκετή μάζα ώστε να γίνουν αστέρια και να έχουν τη δυνατότητα να παράγουν ενέργεια, αλλά ακτινοβολούν εξ αντανακλάσεως την ενέργεια από το γειτονικό τους άστρο -το δικό τους «Ηλιο».


1/10 του Ηλιου

Τους πλανήτες συνηθίζεται να τους λέμε ετερόφωτα σώματα. Οι πλανήτες έχουν μάζες μικρότερες από το ένα δέκατο της ηλιακής μάζας. Οι πλανήτες αποτελούνται από τα χημικά στοιχεία που ξέρουμε στη Γη μας σε όλες τις γνωστές μορφές ύλης. Οι αστέρες αποτελούνται από όλα τα γνωστά μας στοιχεία σε αέρια κατάσταση, λόγω των υψηλών θερμοκρασιών που επικρατούν σε όλη τη διάστασή τους.

Οι γαλαξίες, όμως, είναι τα σώματα με τεράστιες διαστάσεις και μάζες, οι οποίες κυμαίνονται από 10 εκατομμύρια έως 100 δισεκατομμύρια ηλιακές μάζες και αποτελούν τα πιο πολύπλοκα ουράνια σώματα. Τα συστατικά τους είναι όλες οι μορφές ύλης και όλη η ποικιλία των συγκεντρώσεων αερίου, αστέρων και αστρικών συστημάτων.

«Από την αρχαιότητα γνωρίζουμε τους πλανήτες Ερμή, Αφροδίτη, Αρη, Δία και Κρόνο. Οι τρεις πρώτοι μαζί με τη Γη είναι οι πλησιέστεροι στον Ηλιο και λόγω των διαστάσεων, της μάζας και της δομής τους συγκαταλέγονται στην ομάδα πλανητών του τύπου της Γης. Οι άλλοι δύο είναι πλανήτες γίγαντες. Γίγαντες είναι και οι δύο πλανήτες, Ουρανός και Ποσειδώνας, που ανακαλύφθηκαν το 1781 και 1846 το αντίστοιχα. Με την ανακάλυψη το 1930 του πιο μακρινού από τον Ηλιο πλανήτη, του Πλούτωνα, διαμορφώθηκε η γνωστή επί δεκαετίες εικόνα του ηλιακού συστήματος των εννέα πλανητών» εξηγεί ο δρ Ιωάννης Μπέλλας-Βελίδης, αστροφυσικός, ερευνητής στο Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών. «Ο Πλούτωνας, λόγω των μικρών διαστάσεών του (είναι μικρότερος από τη Σελήνη), δεν μπορεί να συμπεριλήφθη σε κανέναν από τους δύο τύπους πλανητών που αναφέραμε.

Παρομοίως, γνωρίζουμε και άλλα σώματα μικρών διαστάσεων, όπως είναι οι αστεροειδείς (ή πλανητοειδείς), που επίσης περιστρέφονται γύρω από τον Ηλιο με τις τροχιές τους μεταξύ αυτών του Αρη και του Δία. Μάλιστα, ο αστεροειδής Δήμητρα (1801) αρχικά καταχωρίστηκε ως πλανήτης.

Με τη χρήση σύγχρονων τηλεσκοπίων τα τελευταία χρόνια ανακαλύφθηκαν τέτοια σώματα και έξω από την τροχιά του πλανήτη Ποσειδώνα, στη λεγόμενη Ζώνη Kuiper. Σε αυτά συμπεριλαμβάνεται και η πρόσφατη ανακάλυψη του UB313 (2003), σώματος μεγαλύτερου από τον Πλούτωνα.

Τι είναι αυτά τα σώματα; Μήπως είναι πλανήτες; Από αυτές τις ερωτήσεις προέκυψε ο προβληματισμός τι ορίζουμε ότι είναι πλανήτης.


Αναθεώρηση

Το 2001 η Διεθνής Αστρονομική Ενωση, που έχει και την ευθύνη για την ονομασία των ουράνιων σωμάτων, ξεκίνησε μια διαδικασία αναθεώρησης του όρου πλανήτης.

Η τελική πρόταση, όπως διαμορφώθηκε και με τις τελευταίες ανακαλύψεις, αναφέρει ότι πλανήτης ονομάζεται ένα ουράνιο σώμα το οποίο:

α) περιστρέφεται γύρω από ένα άστρο και δεν είναι άστρο,

β) είναι σχετικά μεγάλο ώστε η βαρύτητά του να το διαμορφώσει ως στρογγυλό (σφαιροειδές) σώμα.

Η πρόταση αυτή θα ψηφιστεί στη σύνοδο της Πράγας στις 24 Αυγούστου. Εάν το αποτέλεσμα είναι θετικό, το ηλιακό μας σύστημα θα αποτελείται από 12 πλανήτες!

Θα συμπεριληφθούν ο πλανητοειδής Δήμητρα, το ουράνιο σώμα UB313 και ο Χάροντας, γνωστός έως τώρα ως δορυφόρος του Πλούτωνα. Κάτι παραπάνω. Υπολογίζεται ότι στη Ζώνη του Kuiper υπάρχουν και άλλα σώματα του τύπου του Πλούτωνα, ώστε το σύνολο των πλανητών να φτάσει τους 53!».

«Με τη χρήση του τηλεσκόπιου από το 1610 οι αστρονόμοι προσέθεσαν νέους πλανήτες, τον Ουρανό, τον Ποσειδώνα και τον Πλούτωνα», μας λέει ο Νίκος Ματσόπουλος, αστρονόμος στο Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών. «Παλαιότερα τα μεγάλα σώματα του ηλιακού μας συστήματος τα λέγαμε πλανήτες και τα μικρότερα αστεροειδείς ή κομήτες ανάλογα με τη φύση τους. Την τελευταία δεκαετία η χρήση γιγαντιαίων επίγειων τηλεσκόπιων καθώς και του διαστημικού τηλεσκόπιου έφερε στο φως μια σειρά νέων μικρών πλανητών που οι τροχιές τους βρίσκονται πέρα από την τροχιά του πλανήτη Ποσειδώνα.

»Οι πλανήτες αυτοί υπολογίζεται ότι είναι αρκετές χιλιάδες και διαμορφώνουν μια ευρύτερη ζώνη που ονομάζεται "Ζώνη του Kuiper". Τα μεγάλα σύγχρονα τηλεσκόπια εντοπίζουν τους νέους αυτούς πλανήτες του ηλιακού μας συστήματος και η επιστημονική κοινότητα καλείται να τους ονοματίσει και να τους εντάξει σε ένα ενιαίο σύνολο μαζί με τους παλιούς. Ετσι λοιπόν φαίνεται ότι το ηλιακό μας σύστημα είναι πολύπλοκο και μας επιφυλάσσει συναρπαστικές ανακαλύψεις στο μέλλον, καθώς προστίθενται όλο και νέα ουράνια σώματα με διαφορετικές συνθήκες».

Ο Γιώργος Γραμματικάκης, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Κρήτης, συγγραφέας της «Αυτοβιογραφίας του Φωτός» και της «Κόμης της Βερενίκης» όπου μιλά για το φως, τον κόσμο και τα μυστικά του, σημειώνει:

«Η ανακάλυψη ενός νέου πλανήτη δεν έχει ιδιαίτερη σημασία, απλώς προσθέτει στις πιθανότητες να υπάρχει και αλλού ζωή. Επίσης μήτε η αναβάθμιση ή υποβάθμιση των πλανητών έχει κάποια ιδιαίτερη σημασία, απλώς τακτοποιεί έτσι τη σκέψη των αστρονόμων και επιφέρει πλήρη σύγχυση στους αστρολόγους. Αυτό που πράγματι έχει σημασία είναι η υποβάθμιση των ανθρώπων που φοβάμαι πως στις μέρες μας και στον πλανήτη δεν είναι σπάνια».


Ακόμη άγνωστο...

Ο Χρήστος Γούδης, καθηγητής του Πανεπιστημίου Πατρών, διευθυντής του Ινστιτούτου Αστρονομίας και Αστροφυσικής του Εθνικού Αστεροσκοπίου Αθηνών, μας λέει:

«Το πλανητικό μας σύστημα στην πράξη παραμένει ακόμη άγνωστο, ιδιαίτερα με τις νεότερες ανακαλύψεις πλανητοειδών σωμάτων στην περιοχή έξω από τον Πλούτωνα, στη λεγόμενη Ζώνη Kuiper. Αυτό που θεωρούσαν εδώ και χρόνια δεδομένο και αποδεκτό αποδεικνύεται ότι δεν είναι ούτε δεδομένο ούτε γνωστό ούτε ως προς την έκτασή του ούτε ως προς τις συνέπειες που μπορούν να έχουν όλα αυτά τα σώματα στον πλανήτη μας».

Περισσότερες πληροφορίες:

http://www.iau.org
http://solarsystem.nasa.gov/planets
http://www.gps.caltech.edu/~mbrown/whatsaplanet

Πηγή : ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ