Εμφάνιση ενός μόνο μηνύματος
  #13  
Παλιά 10-03-14, 11:38
Αλιμέδων Ο χρήστης Αλιμέδων δεν είναι συνδεδεμένος
Μέλος
 

Τελευταία φορά Online: 10-03-14 11:38
ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΕΣ ΛΕΞΕΩΝ

Αναγνωρίζοντας και σεβόμενος το βάθος και την ευρύτητα των γνώσεών, αλλά και την οξύνοια, των σχολιαστών της Acrobase, παρακαλώ να μου επιτρέψετε μερικές ακόμη παρατηρήσεις:

1. Η λέξη «απόδειξη» είναι εξαιρετικά φιλόδοξη, όταν αναφέρεται σε επιστημονικά και (ακόμη χειρότερα) φιλοσοφικά θέματα. Η γνώση έχει προοδεύσει μέχρι σήμερα με «υποθέσεις», που αντικαθίστανται από άλλες, όταν έχουν ολοκληρώσει τον κύκλο της ζωής τους. Η διατύπωση μιας καλά εμπεδωμένης «θεωρίας» είναι το μέγιστο που μπορεί να ελπίζει για τον εαυτό του ένας ευσυνείδητος επιστήμονας.

2. Στα πλαίσια αυτά ουδείς αμφιβάλλει ότι η επιστημονική αναζήτηση της ετυμολογίας λέξεων είναι επίπονο εγχείρημα, με επισφαλή αποτελέσματα, αφού δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που για την ίδια λέξη δίνονται (συχνά από τον ίδιο μελετητή) περισσότερες από μία ετυμολογίες. Οποιοδήποτε ετυμολογικό συμπέρασμα μπορεί να θεωρείται ότι έχει (ίχνη έστω) επιστημονικής βάσης, όταν θεμελιώνεται σε τρία τουλάχιστον από τα κάτωθι τέσσερα κριτήρια εξέτασης:
Α. Κατόπτευση του ιστορικού πλαισίου μέσα στο οποίο δημιουργήθηκε η λέξη
Β. Εντοπισμός κανόνων σχηματισμού ή μετασχηματισμού των λέξεων στην υπό εξέταση γλώσσα
Γ. Υπόδειξη ύπαρξης άλλων λέξεων με ανάλογα συστατικά και τρόπο σύνθεσης.
Δ. Τεκμηρίωση με παραπομπή σε γραπτά κείμενα του παρελθόντος, που έχει νόημα, μόνο όταν μπορεί να προσφέρει πρόσθετα εχέγγυα αξιοπιστίας. Ας θυμηθούμε ότι π.χ. η αναφορά της λέξης «Έλληνες» στον Όμηρο δεν διαφωτίζει καθόλου την ετυμολογία της, ενώ οι ετυμολογίες «Αθηνά < η θεά του νου» του Πλάτωνα και «Έλληνες <Σελλοί» του Αριστοτέλη αμφισβητούνται από όσους προτείνουν «Αθήναι <α+τανύω >Ατάναι, Αθάναι και «Ελλάς <εν+λάας=λίθος, γη # δική μας χώρα».

3. Στην περίπτωσή μας:
(α). Για τα κριτήρια Α και Δ κυριαρχεί η επισήμανση δύο ιστορικών ορόσημων: 331 π.Χ. όταν οι Πέρσες εντάχθηκαν στην τροχιά του ελληνικού κόσμου και 1029 μ.Χ., όταν οι Σελτζούκοι Τούρκοι πρωτοεμφανίστηκαν στη γειτονιά των Ελλήνων. Αν υπήρχαν γραπτά Περσικά ή Τουρκικά κείμενα χρονολογούμενα πριν από τα ορόσημα αυτά και αν στα κείμενα αυτά ανευρίσκονταν οι λέξεις που μας απασχολούν, θα μπορούσαμε να αρχίσουμε να σκεπτόμαστε για ενδεχόμενη αλλογενή προέλευσή τους. Σε διαφορετική περίπτωση δεν έχουμε κανένα λόγο να μην ιχνηλατούμε την λεξιγένεσή τους θεωρώντας πιθανότερη την ελληνική καταγωγή τους (ίσως με διαφωνίες και πολλαπλές εκδοχές, όπως κάνουμε για τις λέξεις Αθηνά-Αθήναι και Έλληνες).
(β) Για τα κριτήρια Β και Γ έχω την ελπίδα ότι στο πολύ συνοπτικό (από σεβασμό στον διαθέσιμο χώρο) σημείωμά μου, όταν μίλησα για πάθη συμφώνων και φωνηέντων, έδωσα αρκετούς γενικούς κανόνες σχηματισμού και μετασχηματισμού των ελληνικών λέξεων της μεσαιωνικής περιόδου, που έχω την αίσθηση ότι θα μπορούσαν να βοηθήσουν στην κατανόηση του μηχανισμού διάπλασής τους, που (είναι λάθος μου αν δεν) ερμηνεύεται με σαφήνεια ανά λέξη
(γ) Για παράδειγμα οι λέξεις με δεύτερο συνθετικό το «νερό» (αγιονέρι, λασπονέρι, κρυονέρι, σκορπονέρι) σχηματίζονται με τρόπο ανάλογο με τη λέξη «χουνέρι» της οποίας το πρώτο συνθετικό «χέω,>χοή >χοηφόρες» δεν πιστεύω πως αμφισβητεί κανείς ότι είναι ελληνικό.
(δ) Οι λέξεις εξάλλου «κόρη>κοράσιον» και «ευθειάζω >φτιάζω > φτιάζω, φτιάχνω, φτιάγνω, φτιάνω, αλλά και φιάζω, φιάχνω, φιάγνω, φιάνω) συνιστούν το πρότυπο σύμφωνα με το οποίο η λέξη «πτύον» έγινε φτύον > φτυάριον > φτυαράσιον >φιαράσιον >φαράσιον.
(ε) Και δύο ακόμη παραδείγματα που μου διέφυγαν τις προάλλες:
ΡΕΖΙΛΙ <ρέζω=κάνω, πράττω (>ρέκτης) + ίλεως (>ιλαρός)=φαιδρός, κωμικός # με κάνει να φαίνομαι κωμικός
ΤΣΟΥΡΕΚΙ <ως ωρέχθη (από το ορέγομαι=επιθυμώ) >ως ωρέκτη >σωρέκτη >σουρέκη >τσουρέκι # να το φτιάξω όπως αρέσει στον κύριο.

4. Με τα δεδομένα αυτά, συμπεραίνω ότι το ενδιαφέρον ερώτημα δεν είναι αν οι λέξεις αυτές είναι ελληνικές, αλλά γιατί (και από ποιους), καταστρατηγώντας και τα τέσσερα προαναφερόμενα κριτήρια, παρουσιάζονται ως τούρκικες.

5. Παρεμπιπτόντως σημειώνω ότι η λέξη «υποπόδιο» είναι καταγραμμένη σε όλα τα έντυπα και ηλεκτρονικά λεξικά της ελληνικής γλώσσας που έχω υπόψη μου. Υπάρχει κάποιος ιδιαίτερος λόγος να αμφισβητείται η ύπαρξή της;

6. Τέλος επειδή βλέπω ότι υπάρχει ενδιαφέρον και για τις αγγλικές λέξεις, επιτρέψτε να δώσω μερικά «ερεθίσματα», όχι από τις πασίγνωστες αγγλοποιήσεις ελληνικών λέξεων (όπως democracy, mathematics, theatre κλπ), αλλά από κάποιες λιγότερο εμφανείς:
better <βέλτερος
best <βέλτιστος
mini <μίνυς=μικρός
maxi <μάξιμος < μακρός
lux <λύκη=φως
ball <μπάλλα<βάλλω
call <καλώ, κλήση
king <κυνηγός >koenig στα γερμανικά
turn <τορνόω=περιστρέφω
cloth <κλώθω
disaster <δυσαστρία, καταστροφή
foot <πους < ποδός < πόδιον < πούδιον < πούτιον < φούτιον
street <στρατός, στρατεύω, στράτα
table <τάβλα = επίπεδο ξύλο > τάβλι < τύπτω
finish <φαιός>φαίνη>φήνη=σκοτεινή # το τέλος της μέρας
turbine <τυρβάζω=ανακατεύω
night <νύχτα
day <δία > ευδία > φωτεινή
focus <φως+καίω
hour <ώρα
correct <κοινός(>con) + ρέζω (>ρέκτης)=πράττω
all <όλοι
empty <εμπτύω = εκβάλλω, αδειάζω
tree <δρυς=δέντρο, ιδιαίτερα βελανιδιά
moon <μην = νέα σελήνη >μηνίσκος >μήνας
son <γόνος
soon <θύω >θύνω = σπεύδω εμπρός
salad <εις άλατα = αλατισμένη
blue, bleu (στα γαλλικά) <έμπλεος=γεμάτος, το χρώμα του ουρανού γεμίζει όλο το χώρο.

Υστερόγραφο:
Αφού έγινε σχετικό σχόλιο, δεν έχω ενδοιασμό να πω ότι είμαι ο Νίκος Μπαλάσκας, που αν υπάρξει κάποιος κάποτε που θα θυμάται κάτι για μένα, ίσως αυτό να οφείλεται στα πνευματικά τέκνα μου:
1. ΣΟΦΟΚΛΕΟΥΣ ΑΝΤΙΓΟΝΗ, Μετάφραση 1970, σελίδες 76.
2. ΓΡΑΜΑΤΗΚΗ ΤΗΣ ΕΛΗΝΗΚΗΣ ΓΛΟΣΑΣ, Σπουδή 1974, σελίδες 150.
3. ΤΟ ΦΥΛΑΧΤΟ ΤΗΣ ΜΕΔΟΥΣΑΣ, Ποίηση 1976, σελίδες 82.
4. Η ΦΥΣΙΚΗ ΤΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ, Δοκίμιο 1977, σελίδες 107.
5. ΖΩΗΔΑΙΣΙΑ, Ποίηση 2005, Εκδόσεις ΔΩΔΩΝΗ, σελίδες 286.
6. Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ, Τόμος Α΄, Αγγλική και
Αμερικανική Ποίηση 2006, Εκδόσεις ΔΩΔΩΝΗ, σελίδες 478.
7. Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ, Τόμος Β΄, Γαλλική, Γερμανική και
Ιταλική Ποίηση 2007, (προς έκδοση), σελίδες 450.
8. ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΑΓΓΛΙΚΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ, Μεταφράσεις 2006, σελίδες 1010.
9. ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΓΑΛΛΙΚΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ, Μεταφράσεις 2007, σελίδες 1202.
10. ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ, Μεταφράσεις 2008, σελίδες 1351.
11. ΤΟ ΦΑΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΧΑΟΣ, Δοκίμιο στοχασμού 2009 (προς έκδοση), σελίδες 400.
12. ΠΥΘΑΓΟΡΕΙΑ ΟΜΦΗ, Ποίηση 2012 (προς έκδοση), σελίδες 196
13. ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ, Ιστορία 2014 (προς έκδοση), σελίδες 963.
Απάντηση με παράθεση